Šis meniu skyrius pateikiamas tik lenkų kalba.
For the sake of viewer convenience, the content is shown below in the alternative language. You may click the link to switch the active language.
Pracownicy naukowi i naukowo-dydaktyczni Zakładu Bałtystyki Katedry Językoznawstwa Ogólnego, Migowego i Bałtystyki przyczyniają się do rozwoju badań bałtystycznych w Polsce poprzez prowadzenie samodzielnych i zespołowych badań naukowych, udział w krajowych i międzynarodowych konferencjach naukowych z zakresu językoznawstwa, literaturoznawstwa i kultury krajów bałtyckich, własne publikacje i wydawnictwa (czasopismo międzynarodowe „Baltic Linguistics”, seria „Prace Bałtystyczne“). Ponadto podejmowane są różne formy działań popularyzujących wiedzę na temat języka, literatury i kultury Litwy i Łotwy, skierowane do społeczności pozaakademickiej (gościnne wykłady pracowników naukowych Zakładu na wyższych uczelniach poza Polską, kwerendy archiwalne nt. związków kulturalnych polsko-litewskich i polsko-łotewskich w Wilnie i Rydze, udział w tematycznych przedsięwzięciach kulturalnych).
Badania bałtystyczne w kontekście typologicznym prowadził przede wszystkim prof. dr hab. Axel Holvoet (od 2016 r. na Uniwersytecie Wileńskim). Skupiały się one na kilku dziedzinach: morfoskładnia (liczne prace); ewidencjalność i użycie interpretatywne („Interpretive deontics: a definition and a semantic map based mainly on Slavonic and Baltic data”, Acta Linguistica Hafniensia 43/1, 2011); modalność i komplementacja zdaniowa („Notes on complementisers in Baltic”, in: Nau & Ostrowski, red., Particles and Connectives in Baltic, Wilno 2010, 73–101); bałto-słowiańska składnia historyczna („Reanalysis or endemic ambiguity? Infinitival clauses with overt dative subjects in Baltic and Slavonic”, in: Grković-Major & Radovanović, eds., Theory of diachronic linguistics and the study of Slavic languages, Belgrad 2010, 265–278). Do wymienionych tu publikacji można dodać kilka artykułów poświęconych językom bałtyckim w zbiorowych publikacjach lingwistycznych (np. „Secondary predicates in Baltic”, in: Schroeder, Hentschel & Boeder, eds., Secondary predicates in Eastern European languages and beyond, Oldenburg 2008, 125–140; „The Baltic Languages” in: J. Van der Auwera & B. Kortmann, eds., The World of Linguistics: Europe, Berlin 2011, 3–29; „Modals in Baltic”, in: B. Hansen & F. De Haan, eds., Modals in the Languages of Europe, Berlin 2009, 199–226; oraz „Lithuanian inflection” in: M. Baerman, The Oxford Handbook of Inflection, w przygotowaniu).
Po odejściu z Katedry prof. Holvoeta w 2016 roku do zespołu dołączyła dr hab. Danuta Roszko, specjalizująca się w nowoczesnych badaniach bałtystycznych z zakresu lingwistyki korpusowej. Dr hab. Danuta Roszko jest wykonawczynią między innymi w międzynarodowym grancie Clarin, obejmującym korpusy równoległe i ich anotację semantyczno-składniową, oraz w grancie Slavicus. Indywidualne badania dr hab. Danuty Roszko dotyczą zagadnień kwantyfikacyjnych i modalnych w litewskiej gwarze puńskiej. Warto odnotować, że badaczka jako pierwsza zastosowała aparat analityczny stworzony dla celów konfrontacji językowej w Instytucie Slawistyki PAN (gdzie wcześniej pracowała) do opisu materiału dialektologicznego, a nie języka ogólnego. Regionalnym odmianom języka litewskiego, a zwłaszcza gwarze puńskiej, tym razem w aspekcie socjolingwistycznym, między innymi dwujęzyczności i kontaktom językowym, poświęcone są także prace badawcze dr Nijoli Birgiel. Podstawa materiałowa badań dialektologicznych obu badaczek to odmiana litewskiego używana na terenach polskich – w ten sposób prace te stanowią ważny i unikatowy wkład w dialektologię litewską, skupiającą się przede wszystkim na zróżnicowaniu geograficznym języka litewskiego w obrębie kraju. Od grudnia 2013 roku dr Nijola Birgiel brała udział w projekcie międzynarodowym prowadzonym przez Instytut Języka Litewskiego w Wilnie w zakresie badań nad gwarami litewskimi w Polsce – projekt „Zmiany w gwarach litewskich na początku XXI w.: gwary Puńska i okolic” („Lietuvių tarmių kaita XXI a. pradžioje: Punsko apylinkių šnektos”). Projekt jest realizowany w ramach „Narodowego programu rozwoju lituanistyki na lata 2009‒2015″. Z kolei historyczny aspekt badań dialektologicznych reprezentuje dr Ana Romančuk (od 2021 przebywająca na emeryturze). Jej badania obejmują asymilacyjne procesy językowe na terenach tak zwanych wysp języka litewskiego (okolice Gierwiat), także w zakresie onomastyki, onomastykę historyczną, morfologię w ujęciu kontrastywnym oraz leksykografię dialektalną.
Inny profil mają badania dra Pawła Brudzyńskiego, który na początku 2023 roku obronił pracę doktorską Strona czasownika w językach bałtyckich w XVII wieku na podstawie tekstów Chylińskiego i Glücka pisaną pod opieką prof. Axela Holvoeta. Zainteresowania naukowe dra Brudzyńskiego obejmują badania diachroniczne i synchroniczne języków bałtyckich, badania typologiczne, a także analizę składni, morfologii i semantyki ze szczególnym naciskiem na zagadnienia związane z domeną strony czasownika. Dr Paweł Brudzyński interesuje się również analizą filologiczną bałtyckich starodruków, w szczególności tłumaczeń Biblii. W latach 2018–2021 współpracował z Wydziałem Filologicznym Uniwersytetu Wileńskiego w ramach projektu międzynarodowego The Baltic Verb: Grams, Categories, Domains, a od 2020 roku pełni obowiązki sekretarza czasopisma Baltic Linguistics.
W literaturoznawstwie litewskim specjalizują się dr hab. Inesa Szulska i dr Joanna Tabor. Badania prowadzone przez dr hab. Inesę Szulską dotyczą XIX wieku i początku wieku XX – okresu formatywnego w kształtowaniu się współczesnej kultury litewskiej oraz litewskiej świadomości narodowej. Komparatystycznie zorientowane rozpoznania wybranych problemów literatury litewskiej rozpatrywane są przez badaczkę w ścisłym powiązaniu z literaturą i kulturą polską tego okresu. W 2020 roku Inesa Szulska uzyskała stopień doktora habilitowanego na podstawie cyklu artykułów „Obrazy litewskie” w literaturze polskiej drugiej połowy XIX i początku XX wieku. Studia imagologiczno-recepcyjne. Połączenie polonistycznych i bałtystycznych wątków badawczych, odkrywanie paraleli i związków polsko-litewskich w literaturze i kulturze jest oczywiście ważnym aspektem polskiej bałtystyki, taki profil zapewnia też integrację prowadzonych w Katedrze badań w szerszy kontekst działalności badawczej Wydziału Polonistyki (np. prowadzone przez dr hab. I. Szulską zajęcia ogólnouniwersyteckie „Polsko-litewskie związki literackie i kulturalne w latach 1964–1918”). Od 2023 roku dr hab. Inesa Szulska jako wykonawczyni-koordynatorka badań (z obszaru Litwy) bierze udział w międzynarodowym projekcie (grancie) naukowym zleconym przez Ministra Edukacji i Nauki RP „Organizacje polonijne za granicą – badania naukowe, archiwum cyfrowe i centralna baza danych”. Badania naukowe dr Joanny Tabor dotyczą literatury nowszej – obejmują literaturę litewskiego modernizmu, zarówno poezję (twórczość litewskiej awangardy, np. Kazysa Binkisa i ugrupowania „Keturi vėjai”), jak i prozę (badania nad twórczością Jurgisa Savickisa, Sofii Kymantaitė-Čiurlionienė), a także współczesną literaturę litewską (Saulius Šaltenis, Vladas Šimkus), w tym eseistykę. Interesujących ją twórców łączą wątki związane z szeroko pojętym humorem w różnych jego odmianach (ironia u J. Savickisa, depoetyzacja poezji u K. Binkisa, komizm „hrabalowski” u S. Šaltenisa, poezja humorystyczna V. Šimkusa).
Dr Justyna Prusinowska, która wsparła zespół w 2018 roku, swoje badania naukowe poświęca przede wszystkim literaturze łotewskiej, a szczególnie odzwierciedlonym w niej zagadnieniom związanym z narodzinami narodu, tożsamością narodową oraz postkolonializmem. Nie mniej ważne jest dla niej literaturoznawstwo porównawcze polsko-łotewsko-litewskie, a ostatnio także poszukiwanie i analizowanie związków pomiędzy tekstami polsko-, łacińsko-, niemiecko- oraz łotewskojęzycznymi powstałymi w Inflantach i w Polsce w XVI–XVIII wieku. Ciekawi ją również wykorzystanie mitologiii folkloru Bałtów w literaturach europejskich oraz kwestia eposów mitologicznych. Badania nad kulturą i literaturą Inflant (a także inne badania łączące elementy historii i kulturoznawstwa) prowadziła też w Zakładzie Bałtystyki dr Monika Michaliszyn, kierowniczka Pracowni Polsko-Bałtyckich Kontaktów Kulturowych, która w związku z objęciem funkcji ambasadora Rzeczpospolitej Polskiej w Republice Łotewskiej od 2018 roku przebywa na urlopie.
Ważnym aspektem działalności letonistycznej Zakładu Bałtystyki w ostatnich latach było przygotowanie pierwszego obszernego słownika łotewsko-polskiego, który ukazał się się na Łotwie w 2011 roku. Współinicjatorką opracowania była dr Monika Michaliszyn, autorzy haseł to w większości absolwenci i doktoranci Katedry (mgr Dorota Demidziuk, mgr Magdalena Kobojek, mgr Ewa Stołowska, mgr Michał Szczęsny). W fazie opracowywania koncepcji słownika cennych konsultacji udzieliła prof. dr hab. Jadwiga Linde-Usiekniewicz, w procesie przygotowywania słownika jakość dostarczanych partii tekstu sprawdzał prof. dr hab. A. Holvoet. Pracę nad słownikiem koordynowała i nadzorowała ówczesna doktorantka Katedry mgr Dorota Demidziuk. Słownik ten powstał dzięki inicjatywie dra Albertsa Sarkanisa, byłego ambasadora Republiki Łotewskiej w Warszawie.
Prace naukowe autorstwa pracowników Zakładu Bałtystyki są publikowane nie tylko w Polsce, ale też w renomowanych czasopismach litewskich i łotewskich. Warto podkreślić, że badania literaturoznawcze uzupełnia aktywna działalność w zakresie przekładu artystycznego współczesnej prozy i poezji oraz książek i artykułów naukowych z zakresu humanistyki (mgr A. Rembiałkowska, dr A. Romančuk, dr hab. Szulska, dr J. Tabor, dr J. Prusinowska, mgr M. Wiślicka). Szczególnie aktywną działalność tłumaczeniową prowadzi mgr Agnieszka Rembiałkowska, kilkakrotnie wyróżniana za swoje przekłady poezji i prozy litewskiej (Nagroda festiwalu Poezijos pavasaris, Nagroda im. Algisa Kalėdy, finał Nagrody Literackiej Gdynia).
Nowym kierunkiem badań bałtystycznych, rozwijanym w Katedrze we współpracy z Pracownią Lingwistyki Migowej (specjalizującą się głównie w polskim języku migowym), są badania nad litewskim i łotewskim językiem migowym. Prace w tej dziedzinie prowadzi troje młodych badaczy, jedna z doktorantek, Emilia Pomiankiewicz-Wagner, w 2022 roku uzyskała tytuł doktora na podstawie rozprawy Konstrukcje klasyfikatorowe w komunikacji użytkowników litewskiego języka migowego, pisanej pod opieką prof. dr hab. Jadwigi Linde-Usiekniewicz oraz dra hab. Pawła Rutkowskiego, prof. UW.
Pozabałtystyczne kierunki badań prowadzonych w Katedrze, w Zakładzie Językoznawstwa Ogólnego i Migowego, to przede wszystkim lingwistyka migowa. Pracownia Lingwistyki Migowej Uniwersytetu Warszawskiego jest uznanym ośrodkiem naukowym, uczestniczącym w licznych projektach międzynarodowych. Jednym z najważniejszych osiągnięć Pracowni w tej dziedzinie jest opracowanie Korpusowego słownika języka migowego, opartego na największym w świecie anotowanym korpusie tego języka. Kierownik pracowni, dr hab. Paweł Rutkowski, prof. UW, jest laureatem wielu międzynarodowych grantów badawczych. Prace dra hab. Rutkowskiego i jego współpracowników ukazują się w prestiżowych międzynarodowych czasopismach poświęconych teoretycznej lingwistyce migowej. Kolejny typ badań reprezentują prace prof. dr hab. Jadwigi Linde-Usiekniewicz, specjalizującej się w językoznawstwie ogólnym, przede wszystkim w teorii języka i metodologii badań językoznawczych. Jednym z kierunków jej badań jest zastosowanie metod językoznawstwa pragmatycznego do analizy tekstów literackich.
1 października 2013 roku w ramach struktury organizacyjnej Katedry przez Dziekana Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego prof. dr. hab. Zbigniewa Grenia powołana została Pracownia Polsko-Bałtyckich Kontaktów Kulturowych. Funkcję Kierownika Pracowni objęła dr Monika Michaliszyn. Celem działalności jednostki jest badanie szeroko rozumianych kontaktów kulturalnych i naukowych Polski z krajami bałtyckimi, ze szczególnym uwzględnieniem Łotwy oraz Estonii, jako zjawisk słabiej obecnych w obiegu naukowym. W zakres działalności Pracowni wchodzą między innymi badania nad kontaktami wybitnych osobistości świata nauki i kultury z Polski i krajów bałtyckich, nad historią kontaktów tych krajów, także nad wydarzeniami będącymi wspólnym doświadczeniem regionu. Chęć współpracy z pracownią wyrazili wybitni naukowcy z Łotwy – prof. Ēriks Jēkabsons, prof. Valdis Muktupāvels, prof. Vita Zelče i Estonii – prof. Andreas Kasekamp, jak również Stanów Zjednoczonych Ameryki – prof. Andrejs Plakans i Polski – prof. dr hab. Jacek Kolbuszewski. Ze względu na misję dyplomatyczną dr Moniki Michaliszyn (objęcie funkcji Ambasadora Polski w Republice Łotewskiej) w 2018 roku działalność pracowni została czasowo zawieszona.
Projekty realizowane w Zakładzie Bałtystyki KJOMiB
Projekty międzynarodowe (przy współudziale Zakładu Bałtystyki)
Nazwa projektu: Litwa tu i tam: język, nauka, kultura, społeczeństwo/Lietuva čia ir ten: kalba, mokslas, kultūra, visuomenė (VP1‒2.2-ŠMM-08-V-02‒005) realizowany w ramach umowy pomiędzy Uniwersytetem Warszawskim i Uniwersytetem Wileńskim podpisanej w 2012 roku (czas realizacji 2012 – wrzesień 2014). Od 2017 do 2023 pod nazwą Užsienio baltistikos centrų ir Lietuvos mokslo ir studijų institucijų bendradarbiavimo skatinimas (Projekt umacniania współpracy pomiędzy ośrodkami bałtystycznymi poza granicami Litwy oraz litewskimi instytucjami naukowymi i dydaktycznymi): https://baltnexus.lt/lt/baltistikos-projektas.
Koordynator projektu – Uniwersytet Wileński. Partnerzy: Uniwersytet im. Witolda Wielkiego w Kownie, Instytut Literatury Litewskiej i Folkloru w Wilnie.
Cel projektu: wspomaganie ośrodków lituanistycznych (bałtystycznych) za granicą, wspieranie ich działalności i współpracy z instytucjami naukowymi i naukowo-dydaktycznymi na Litwie. Poza Uniwersytetem Warszawskim w projekcie przewidziana jest współpraca głównych Partnerów projektu z ośrodkami lituanistycznymi (bałtystycznymi) działającymi na uniwersytetach w Chicago, Illinois, Seattle, Waszyngton, Sorbonie, Frankfurcie, Helsinkach, Tartu, Budapeszcie, Brnie, Poznaniu, Pizie, Tokio, Osace, Frankfurcie, Berlinie, Greifsvaldzie, Brnie (Uniwersytet Masaryka), a także w Instytucie Slawistyki Rosyjskiej Akademii Nauk.
Współpraca międzynarodowa
Zakład Bałtystyki w ramach podpisanych umów bilateralnych o bezpośredniej współpracy akademickiej pomiędzy Uniwersytetem Warszawskim a Uniwersytetem Wileńskim (od r. 1989), Instytutem Literatury Litewskiej i Folkloru w Wilnie (od r. 2001), Uniwersytetem Pedagogicznym (ob. Uniwersytet Edukologiczny) (od r. 2008) oraz Uniwersytetem Michała Römera (od r. 2009) prowadzi współpracę naukową z partnerami zagranicznymi.
Zakres wspólnych działań polega na:
- planowaniu i przeprowadzaniu wspólnych inicjatyw i imprez naukowych, organizowaniu wymiany międzynarodowej poprzez wzajemne zapraszanie nauczycieli akademickich na wykłady, staże naukowe,
- organizowaniu wymiany międzynarodowej poprzez wzajemne zapraszanie studentów w celu odbycia praktyki,
- współpracy w ramach Programu Unii Europejskiej LLP Erasmus (wymiana wykładowców i studentów),
- prowadzeniu wymiany informacji naukowej, literatury naukowej.
Pracownicy jednostki pośredniczą również w wymianie informacji naukowej z naukowcami z innych litewskich ośrodków badawczych i akademickich, którzy odbywają w Warszawie staże i kwerendy naukowe (m.in. Instytutu Historii Litwy i Uniwersytetu im. Witolda Wielkiego w Kownie).
Od 2015 roku Zakład Bałtystyki współpracuje z Agencją Języka Łotewskiego – organizacją budżetową, której jednym z celów statutowych jest wspieranie nauczania języka łotewskiego poza granicami Łotwy. Agencja udziela Zakładowi Bałtystyki wsparcia finansowego (na podstawie umowy o współpracy), które umożliwia zatrudnianie współpracowników dydaktycznych, lektorów, w tym natywnych użytkowników języka łotewskiego. Agencja wspiera również warszawską bałtystykę, wspomagając przebieg konferencji (Bridges in the Baltics 2016, 2022) czy projektów dydaktycznych (projekt translatorski pod patronatem UNESCO), jak również wyposażając bibliotekę bałtystyczną w najnowsze materiały dydaktyczne i inne nowości wydawnicze oraz organizując kursy podnoszące kwalifikacje lektorskie, w których uczestniczą lektorzy Zakładu Bałtystyki UW.
Konferencje naukowe organizowane przez jednostkę
W marcu 2005 roku, z okazji 15-lecia istnienia Katedry, w Warszawie odbyła się międzynarodowa konferencja bałtystyczna „Bałtystyka jako filologia rodzima i filologia obca” (10.03.2005, Uniwersytet Warszawski), w której udział wzięli badacze z polskich ośrodków bałtystycznych (Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu), a także Litwy, Łotwy i Węgier. Zaprezentowane wystąpienia z zakresu językoznawstwa j. bałtyckich (historii języków, dialektologii, onomastyki, leksykologii, leksykografii, składni funkcjonalnej), a także literaturoznawstwa, komparatystyki i kulturoznawstwa zostały opublikowane w piśmie „Prace Bałtystyczne 3. Język, Literatura, Kultura”, pod red. N. Birgiel, M. Kozak, Warszawa: nakładem Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, 2006.
W listopadzie 2015 roku w ramach obchodów jubileuszu 25-lecia warszawskiej bałtystyki odbyło się bałtystyczne sympozjum naukowe, podczas którego referaty o szeroko pojętej tematyce bałtystycznej zaprezentowali przedstawiciele studentów, absolwentów, doktorantów i pracowników Katedry.
We wrześniu 2021 roku odbyła się (w trybie zdalnym) organizowana przez Zakład Bałtystyki międzynarodowa bałtystyczna konferencja KSZTAŁTY WOLNOŚCI / FORMS OF FREEDOM. Teksty pokonferencyjne zostały opublikowane w piśmie „Prace Bałtystyczne 8. Język. Literatura. Kultura”, pod red. J. Prusinowskiej, D. Roszko i Inesy Szulskiej, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2023.
W latach 2016 i 2022 Zakład Bałtystyki gościł cykliczną międzynarodową studencko-doktorancką konferencję BRIDGES IN THE BALTICS (https://sisu.ut.ee/balticbridge/avaleht).